Tâm xả hoàn hảo nhất (Upekkhā pāramī) là buông hoàn toàn cái ta thủ trước:
Mục đích tối hậu của Ba-la-mật là Vô Thủ Trước Niết-bàn một thái độ tâm buông xả toàn triệt, không còn ảo tưởng “ta”, “của ta” và “tự ngã của ta”
nên không có gì để nắm giữ
cho dù đó là Niết-bàn.
Xả có nhiều nghĩa nhưng ở đây xả ba-la-mật không phải là trạng thái mà là thái độ tâm đối với cảnh:
- Thái độ tâm không gây nhân (vô vi) không tạo tác (vô tác) trong hoạt động không có chủ ý thiện hay ác.
- Thái độ thăng bằng, không dao động của những người không tham ưu thương ghét.
- Thái độ rỗng rang vô sự của những người không bận tâm việc gì. Không có ý đồ của bản ngã, nhưng không phải thái độ thờ ơ, không quan tâm, không chú ý.
- Thái độ không nắm giữ, không buông bỏ trạng thái hay tình huống nào, nhưng không phải là an trú trong trạng thái xả của thiền định.
- Thái độ bình thản, không xúc động trước mọi hoàn cảnh. Đây không phải là cảm giác hay cảm xúc trung bình giữa khổ và lạc, hỷ và ưu.
Nhưng trong khi thực hành hạnh vô ngã vị tha với tâm từ vô lượng, vị Bồ-tát có thể khởi lên tâm ngã mạn cho rằng mình độ chúng sanh và có chúng sanh được độ.
Nếu có sự cứu độ thì một vị Bồ-tát
chỉ có thể độ được “tự tánh chúng sanh”,
nghĩa là những vọng nghiệp sinh khởi trong tâm
do cái ta ảo tưởng tạo ra mà thôi.
Nhưng sự cứu độ này đòi hỏi
một sự buông xả toàn triệt.
Vị Bồ-tát tất nhiên phải nhận chân ra rằng bài học giác ngộ chỉ có thể được học từ cuộc sống mà tất cả chúng sanh dù đang ở đâu với nghiệp mệnh như thế nào, thiện hay ác, khổ hay lạc . . . đều đang học bài học vận hành của pháp ngay nơi bản thân họ trong tương giao với môi trường mà họ đang sống.
Như vậy, cuộc sống
mới chính là vị thầy trực tiếp
giáo hóa chúng sanh.
Phật và Bồ-tát chỉ giới thiệu chân lý
trong cuộc sống để cho
chúng sanh tự giác mà thôi.
Theo thiền Vipassanā thì tuệ thứ 11 là tuệ xả (upekkha-ñāṇa). Đó là tâm hoàn toàn quân bình, rỗng rang thanh tịnh, sẵn sàng để tiến vào Đạo Lộ giác ngộ giải thoát.
Bởi vì, khi nào cái ta còn có chỗ bám níu
thì tuệ giác vẫn còn bị che lấp
không thể thấy được pháp thực tánh tối hậu.
Như vậy, buông xả là yếu tố hoàn hảo thoát ly cái ta bám níu trong sinh tử luân hồi nên được gọi là tâm xả ba-la-mật (Upekkhā pāramī).
Trích Chương 9 “Ngay Đó Là Bờ”
Sống Trong Thực Tại
Thiền Sư Viên Minh
