Thoát khỏi bộc lưu
Tinh tấn hoàn hảo nhất (Viriya pāramī) là hoàn toàn buông cái ta giải đãi:
Khi chưa thấy rõ thực tánh,
chúng ta chỉ biết xuôi theo
ý đồ của bản ngã.
Bản ngã luôn muốn được dễ dàng và thỏa mãn. Để được thỏa mãn, bản ngã vận dụng toàn bộ năng lực ý chí, tích cực, hăng say, nỗ lực hầu mong thực hiện được dục vọng của mình, vì vậy sinh ra trạo cử, bất an, căng thẳng.
Ngược lại, để được dễ dàng, bản ngã lười biếng, tiêu cực, thụ động, thờ ơ, chỉ biết buông xuôi theo thói quen quán tính hoặc rập khuôn theo lối mòn có sẵn, cho nên đưa đến chán nản, hôn trầm, trì trệ.
Bản ngã giống như con lắc khi thì quá tích cực khi thì quá tiêu cực. Hai đối cực nỗ lực hăng say và buông xuôi, giải đãi này làm mất dần khả năng linh hoạt, sáng tạo và uyển chuyển tự nhiên.
Ví như khi bạn bị rơi xuống một dòng sông chảy xiết, bạn đừng phí sức xoay xở cũng đừng nhắm mắt buông xuôi. Cả hai thái độ đều không thể giúp bạn thoát khỏi sự cuốn trôi hay chìm đắm. Đó là ý nghĩa câu trả lời của Đức Phật:
“Không bước tới, không dừng lại,
Như Lai thoát khỏi bộc lưu”
khi được hỏi làm thế nào Ngài thoát khỏi luân hồi sinh tử.
Bộc lưu là dòng nước chảy xiết
của luân hồi sinh tử,
khởi đầu bằng vô minh (avijjāsava),
đưa đến tà kiến (diṭṭhāsava),
nuôi dưỡng ái dục (kāmāsava)
rồi nỗ lực tạo tác
để trở thành (bhavāsava)
và kết quả là chìm đắm
trong phiền não khổ đau
(soka parideva dukkha domanassa upāyāsa).
Bước tới là nỗ lực tạo tác để trở thành một sinh hữu trong tương lai, tức bị cuốn trôi trong luân hồi; dừng lại là buông xuôi, dính mắc trong hiện tại hoặc quá khứ, tức bị đắm chìm trong sinh tử. Như vậy tinh tấn là yếu tố hoàn hảo thoát ly hai thái độ cực đoan này được gọi là tinh tấn ba-la-mật (viriya pāramī). (Xem lại chương 5: Nhiệt tâm cần mẫn)
Trích Chương 9 “Ngay đó là bờ”
Sống Trong Thực Tại
Thiền Sư Viên Minh
