Nói lời chân thật
Đặc tính thứ nhất của chánh ngữ là nói lời chân thật. Không nói dối. Cố gắng đừng nói những gì không đúng sự thật. Nếu thấy rằng sự thật mà ta nói ra sẽ gây quá nhiều bức xúc thì hãy tìm cách khéo léo và từ bi mà nói. Có nhiều người nói ra những lời nặng nề, làm cho người khác đau khổ rồi nói: “Tôi chỉ nói sự thật”. Nhưng mà họ nói lên “sự thật” một cách bạo động, công kích, nhiều khi có thể làm cho người kia đau khổ vô cùng.
Nhiều khi nói lên sự thật, kết quả sẽ không như bạn muốn. Bạn phải quán chiếu sâu sắc tâm thức của người kia để tìm ra cách nói như thế nào mà người kia không cảm thấy bị đe dọa và có thể lắng nghe bạn. Hãy nói lên sự thật bằng những lời yêu thương che chở. Điều quan trọng mà bạn cho là sự thật có thể là một nhận thức thiếu sót và sai lầm của bạn. Bạn nghĩ đó là sự thật nhưng nhận thức của bạn còn thiếu sót hay bị che mờ.
Nói láo là nguy hiểm bởi vì có một ngày người kia sẽ biết được sự thật. Đó có thể là một tai họa. Vậy thì nếu chúng ta không muốn nói láo, không muốn gây đau khổ thì phải chánh niệm lựa lời và tìm cách để nói sự thật một cách khéo léo. Có nhiều cách để nói ra sự thật. Đây là một nghệ thuật.
Sự thật là nền tảng cho một quan hệ lâu dài. Nếu ta không xây dựng quan hệ trên sự thật thì trước sau gì quan hệ cũng tan vỡ. Phải tìm ra cách hay nhất để nói ra sự thật để cho người kia dễ dàng tiếp nhận. Đôi khi lời lẽ khôn khéo nhất cũng có thể gây nên đau khổ. Cũng không sao. Đau khổ có thể giúp chữa trị. Nếu lời bạn nói lên mà đầy yêu thương và hiểu biết thì có thể chữa trị mau hơn.
Khổ đau có thể giúp ích. Khổ đau có thể là tốt nhưng ta không muốn làm cho người khác đau khổ vô ích. Phải tìm cách giảm bớt cảm xúc vì bất ngờ và đau khổ.
Chúng ta cố gắng trình bày sự thật thế nào để người nghe không bị đau khổ quá mức. Điều quan trọng là để cho người nghe cảm thấy yên ổn. Có thể rằng người ấy “không hiểu” hoặc là cần thời gian lâu mới “hiểu”. Người ấy có thể có một nhận thức khác ta.
Đôi khi, ta nên bắt đầu bằng một câu chuyện khác. Một câu chuyện tương tự như trường hợp của người mà ta sắp nói ra sự thật để cho người ấy quen dần với ý niệm về sự thật. Nghe chuyện của một người khác dễ hơn. Ta có thể nói: “Anh nghĩ thế nào? Có nên cho người kia hay sự thật này hay không?”. Thường thường câu trả lời sẽ là “Vâng, nên nói sự thật”. Đôi khi người mà bạn muốn nói sự thật sẽ tự mình kết luận và học được từ trường hợp của người kia.
Trích “Nghệ thuật thiết lập truyền thông”
Thích Nhất Hạnh
